Radzimy - pomagamy
Zachowek w polskim prawie spadkowym
W polskim systemie prawnym ustawodawca przyjął zasadę swobodnego testowania, co oznacza, że spadkodawca może dowolnie wybrać osoby, które po jego śmierci zostaną powołane do spadku. Swoboda ta podlega jednak pewnym ograniczeniom, które w razie pominięcia przez spadkodawcę w testamencie najbliższych członków rodziny, mają na celu chronić ich interesy.
Swobodne dysponowanie za życia swoim majątkiem, np. w formie darowizn, jak również możliwość powołania do dziedziczenia testamentowego dowolnie wybranej przez siebie osoby, może prowadzić do pokrzywdzenia osób najbliższych, które często przyczyniały się do powstawania majątku spadkowego. Instytucją mającą chronić interesy tych osób jest zachowek, którego istotą jest uprawnienie osób najbliższych spadkodawcy, które nie zostały powołane do spadku lub których udziały spadkowe zostały rozdysponowane przez spadkodawcę poprzez poczynione darowizny, do wystąpienia z roszczeniem przeciwko osobom powołanym do dziedziczenia testamentowego lub obdarowanym za życia spadkodawcy.
Krąg osób najbliższych, które są uprawnione do zachowku został jednak dosyć wąsko zakreślony. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego do zachowku uprawnieni są zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy o ile zostaliby powołani do spadku na podstawie ustawy. Ponadto uprawnionymi do zachowku mogą być także osoby, które wprawdzie zostały powołane do spadkobrania, jednak udział jak otrzymały nie pokrywa w całości wartości zachowku. W takiej sytuacji mogą żądać świadczenia pieniężnego uzupełniającego zachowek.
Niezależnie jednak od stopnia pokrewieństwa, do zachowku nie będą uprawnione osoby, które zostały skutecznie wydziedziczone przez spadkodawcę, zrzekły się dziedziczenia, odrzuciły spadek lub zostały uznane za niegodne dziedziczenia. Osoby te są w prawie spadkowym traktowane tak jakby nie dożyły otwarcia spadku. Zgodnie z regułami dziedziczenia, w ich miejsce wstępują odpowiednio ich zstępni, jednak odnośnie osób, które zrzekły się dziedziczenia, ich zstępni dochodzą do dziedziczenia tylko wtedy, gdy nie zostali objęci zrzeczeniem.
Po ustaleniu osób uprawnionych do zachowku, warto także wskazać jaka jest jego wysokość. Należy bowiem podkreślić, że wysokość zachowku nie jest równa całości udziału jaki przypadłby danej osobie w dziedziczeniu ustawowym. I tak, jeśli o zachowek wnosi osoba trwale niezdolna do pracy lub małoletni zstępny, to zachowek będzie wynosił 2/3 udziału spadkowego jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach zachowek będzie wynosił 1/2 wartości udziału.
Podstawą ustalenia wysokości zachowku jest więc obliczenie wartości udziału spadkowego, którego dokonuje się po ustaleniu wartości całego spadku (po odliczeniu pasywów od aktywów). Warto podkreślić, że do wysokości schedy wlicza się wspomniane wcześniej darowizny, dokonane przez spadkodawcę za życia. Wyjątek stanowią drobne darowizny lub zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach oraz poczynione na rzecz osób, które nie są ani spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, jeśli od dokonania darowizny do śmierci spadkodawcy upłynęło ponad 10 lat. W takiej sytuacji darowizn tych nie wlicza się do wartości spadku. Poza tym do wartości spadku wlicza się poczynione przez spadkodawcę zapisy windykacyjne.
Należy pamiętać, że oprócz tego, iż darowizny doliczane są do wartości spadku, to także w przypadku ich otrzymania są także zaliczane na poczet dochodzonego zachowku. Jeśli więc dana osoba, która jest uprawniona do zachowku, otrzymała wcześniej darowiznę, to musi odliczyć jej wartość od wysokości dochodzonego zachowku. Ponadto w przypadku zstępnych, za darowiznę mogą być uznane także koszty wychowania i wykształcenia, jeśli ich wartość znacznie przekracza przeciętną normę przyjętą w danym środowisku.
Na koniec warto zapamiętać, że możliwość wystąpienia z powództwem o zachowek została ograniczona 5 letnim terminem przedawnienia, po upływie którego powództwo najprawdopodobniej zostanie oddalone. Termin ten liczony jest od dnia ogłoszenia testamentu (w przypadku roszczeń osób uprawnionych do zachowku) lub od otwarcia spadku (w przypadku skierowania powództwa przeciwko osobom zobowiązanym do uzupełnienia naszego udziału z tytułu otrzymanej wcześniej darowizny).
Adrian Nowak, prawnik
Alert
Jesteś świadkiem ważnego wydarzenia?
Urzędnicza bezmyślność dobrowadza Cię do szału?
Wiesz o czymś, co może zainteresować media?
Napisz do "Wiadomości Zagłębia": redakcja@wiadomoscizaglebia.pl
Adres redakcji: "Wiadomości Zagłębia" 41-200 Sosnowiec e-mail: redakcja@wiadomoscizaglebia.pl
|