Współmałżonek w zależności od rodzaju powstałego zobowiązania oraz rodzaju ustroju majątkowego łączącego małżonków, może w różnym stopniu ponosić odpowiedzialność majątkową za długi zaciągnięte przez drugiego współmałżonka. Z uwagi na fakt, iż w Polsce najpopularniejszym modelem małżeńskich stosunków majątkowych jest ustrój ustawowej wspólności majątkowej, niniejszy tekst dotyczył będzie właśnie tego ustroju.

Wspólnota majątkowa jest podstawowym ustrojem małżeńskim, który jest ustanawiany automatycznie w sytuacji, gdy małżonkowie nie zawrą między sobą majątkowej umowy małżeńskiej, czyli tzw. intercyzy. Oznacza to, że wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez jednego lub oboje małżonków, stanowią ich majątek wspólny. Do majątku należą także m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę lub dochody z innej działalności zarobkowej. Ponadto każdy z małżonków może posiadać majątek osobisty. W jego skład będą wchodziły m.in. przedmioty majątkowe nabyte przez każde z małżonków przed zawarciem małżeństwa, przedmioty osobistego użytku czy też przedmioty otrzymane tytułem darowizny albo dziedziczenia.

W przypadku istnienia ustawowej wspólności majątkowej potencjalni wierzyciele mogą przede wszystkim zaspokoić się z majątku osobistego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie. Bardziej skomplikowanie przedstawia się sytuacja, w której wierzyciele chcą zaspokoić się z majątku wspólnego małżonków. To czy będzie to możliwe, zależy przede wszystkim od tego, czy małżonek, który zaciągnął zobowiązanie zrobił to za zgodą drugiego małżonka. Jeżeli małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka, wierzyciel może w takim wypadku żądać zaspokojenia roszczenia z majątku wspólnego. Jednak w przypadku braku wyrażenia takiej zgody przez współmałżonka, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia roszczenia z majątku osobistego małżonka, który zaciągnął dług, a także wskazanych w ustawie składników majątku wspólnego, m.in. takich jak wynagrodzenie za pracę, dochody z innej działalności zarobkowej, praw własności przemysłowej czy korzyści uzyskanych przez dłużnika z przysługujących mu praw autorskich.

Należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze brak zgody współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania będzie oznaczał jego uwolnienie się od spłaty długu. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. To czy dana czynność będzie miała taki charakter jest kwestią indywidualną, przy której rozstrzyganiu należy wziąć pod uwagę takie kryteria jak rozmiar majątku czy wartość zobowiązania w stosunku do wartości całego majątku. Niewątpliwie jednak do takich potrzeb zaliczyć należy m.in. spłaty zaległości za czynsz, gaz czy wodę. Z ważnych powodów sąd może jednak na żądanie jednego z małżonków zdecydować, iż zobowiązania zaciągnięte przez drugiego z małżonków na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny będzie odpowiadał jedynie małżonek, który je zaciągnął.

Istotnym elementem jest także sposób udzielenia przez współmałżonka zgody na zaciągniecie zobowiązania. O ile przepisy nie narzucają sposobu jej udzielenia, o tyle dla celów ewentualnej egzekucji znaczenie będzie miała przede wszystkim forma pisemna. Jeśli bowiem wierzyciel będzie dysponował tytułem egzekucyjnym wystawionym tylko na małżonka, który zaciągnął dług, sąd wyjątkowo może nadać klauzulę wykonalności również przeciwko drugiemu małżonkowi, ograniczając jego odpowiedzialność do majątku objętego wspólnością majątkową, ale tylko w przypadku, jeśli wierzyciel będzie dysponował dokumentem potwierdzającym, iż wierzytelność powstała za zgodą drugiego małżonka. W przeciwnym wypadku, jeśli zgoda byłaby udzielona wyłącznie ustnie, współmałżonek może uniknąć odpowiedzialności za długi drugiego małżonka.

Adrian Nowak, prawnik